Kwasy hydroksylowe (hydroksykwasy) to substancje należące do grupy eksfoliantów chemicznych, czyli środków złuszczających skórę. Najbardziej popularne, to rozpuszczalne w wodzie kwasy alfa-hydroksylowe (alpha hydroxy acids - AHA) i rozpuszczalne w tłuszczach beta-hydroksylowe (beta hydroxy acids - BHA) oraz nowa generacja kwasów hydroksylowych - kwasy polihydroksylowe (polyhydroxyacids - PHA). Pochodzą głównie z naturalnych źródeł, np. owoców, ale mogą być także otrzymywane metodami chemicznymi.
Historia stosowania chemicznej eksfoliacji sięga czasów starożytnych bowiem już wtedy ceniono u kobiety gładką i jędrną skórę, a wśród arystokracji dodatkowo cerę o bardzo jasnej karnacji. Egipcjanki chcąc wygładzić skórę brały kąpiel w kwaśnym mleku, twarz przecierały plastrami owoców cytrusowych lub osadami po winie. Nieświadomie wówczas wykorzystywały działanie kwasów mlekowego, cytrynowego i winowego należących do AHA. Hinduski natomiast mieszały mocz z pumeksem i otrzymaną w ten sposób papkę nakładały na skórę. Z kolei kobiety w epoce renesansu chcąc mieć białe i delikatne ręce, podgrzewały trochę soku cytrynowego wymieszanego z białym cukrem, lub mieszały gorczycę z tartym jabłkiem i gorzkimi migdałami. Uzyskanymi miksturami nacierały wieczorem ręce, a na noc zakładały giemzowe obcisłe rękawiczki.
Dermatolodzy złuszczanie skóry po raz pierwszy zastosowali w XIX wieku - w 1882 r. niemiecki dermatolog P.G. Unna opisał właściwości kwasu salicylowego, rezorcyny, fenolu i TCA (kwasu trójchlorooctowego). Pod koniec lat 70-tych XX wieku, dermatolodzy Van Scott i Yu (związani z firmą NeoStrata) rozpoczęli badania nad alfa-hydroksykwasami. W latach 80-tych ich eksperymenty przyniosły praktyczne rezultaty i zostały opisane złuszczające właściwości badanych substancji. W latach 90-tych AHA zostały wykorzystane w ogólnodostępnych preparatach kosmetycznych o właściwościach złuszczających - pierwszym z nich był produkt firmy Avon.
Skuteczność działania eksfoliacyjnego kwasów hydroksylowych zależy od mocy kwasu, którą określa parametr pKa danego kwasu (który jest wartością stałą dla danego kwasu), np. pKa kwasu glikolowego wynosi 3.83, kwasu cytrynowego 3.13, kwasu migdałowego 3.41, a kwasu salicylowego 2,97. Znajomość wartości pKa ma zastosowanie w ustaleniu najbardziej optymalnego pH roztworu danego kwasu w celu zwiększenia jego działania. Największe działanie biologiczne wykazuje taki preparat, którego pH jest niższe od pKa danego kwasu w nim użytym. Dlatego stosując kosmetyki zawierające kwasy hydroksylowe należy zwrócić uwagę na informację dotyczącą pH danego preparatu (które jest wartością zmienną, zależną od sposobu jego produkcji) i które powinno mieścić się w skali 2,5-3 dla BHA i 3-4 dla AHA. Im wyższe pH preparatu tym jego moc eksfoliacyjna jest mniejsza i kwasy w nim zawarte działają głównie nawilżająco.
O skuteczności działania kwasów decyduje również stężenie, w którym zostały użyte. Najczęściej stosowanymi są stężenia od 5% do 70%. Niższe stężenia (od 5% do 10% dla AHA i 1% -2% dla BHA) znajdują się w preparatach służących do tzw. złuszczania kosmetycznego. Zabieg taki można bezpiecznie wykonać samemu w warunkach domowych.
Bardzo niskie stężenia (1%-2%) działają jedynie nawilżająco.
Wyższe stężenia (30%-70%) znajdują się w profesjonalnych peelingach stosowanych wyłącznie w gabinetach kosmetycznych i dermatologicznych w leczeniu zmian chorobowych (np. rybia łuska, ostuda) i poważnych wad kosmetycznych (np. głębokie blizny potrądzikowe).
Alfa-hydroksykwasy zastosowane w niskich stężeniach złuszczają tylko warstwę rogową (stratum corneum) naskórka. Zwiększają ponadto w naskórku ilość substancji nawilżających (mukopolisachrydy), poprawiają jakość włókien elastycznych, a także pobudzają syntezę włókien kolagenowych, co prowadzi do opóźnienia pojawienia się oznak starzenia się skóry, bądź do odświeżenia skóry uszkodzonej przez słońce.
Wyższe ich stężenia, które mogą silnie podrażniać, prowadzą do rozluźnienia połączeń w niższych warstwach naskórka, aż do warstwy podstawnej, a następnie do epidermolizy, czyli złuszczenia całego naskórka.
Najbezpieczniejszym miejscem do stosowania złuszczania jest skóra twarzy, ze względu na swoją doskonałą zdolność do gojenia się, związaną m.in. z dużą ilością gruczołów łojowych. Efektywność działania eksfoliacyjnego preparatów zawierających kwasy AHA w niskich stężeniach zmniejsza się wraz z upływem czasu (po ok. pół roku ciągłego stosowania), a ich skutki są odwracalne, czyli po odstawieniu skóra wraca do stanu wyjściowego. Dlatego kwasy AHA warto na stałe (szczególnie w przypadku osób z suchą i nadmiernie łuszczącą się skóra), ale z przerwami co jakiś czas, wprowadzić do programu pielęgnacyjnego skóry.
Natomiast czas i tempo działania kwasów BHA, a konkretnie kwasu salicylowego, różni się zasadniczo od kwasów AHA. Zdolność keratolityczna kwasu salicylowego, czyli złuszczania, nie zmienia się w ciągu upływu czasu. Działa on w stałym tempie przez cały okres stosowania. Zatem preparaty z kwasem salicylowym mogą być używane stale, bez przerw.
Uwaga!: w trakcie stosowania kuracji hydroksykwasami nie należy korzystać z solarium i opalać się na słońcu. Obowiązkowe jest stosowanie stabilnych filtrów z wysokim poziomem protekcji.
Kwasy alfa-hydroksylowe (AHA)
W produktach kosmetycznych stosuje się najczęściej 6 typów kwasów alfa-hydroksylowych:
*kwas glikolowy (hydroksyoctowy) - otrzymywany z soku trzciny cukrowej;
*kwas mlekowy (alfa-hydroksypropionowy) - występuje w kwaśnym mleku, żurach, kiszonych warzywach;
*kwas maleinowy (hydroksyetanodikarboksylowy) - występuje w jabłkach;
*kwas cytrynowy (2-hydroksypropano-1,2,3-trikarboksylowy) - występuje w owocach np. w cytrynach, ananasach;
*kwas winowy (dihydroksybursztynowy) - występuje w winogronach i winie;
*kwas migdałowy (kwas 2-fenylo-2-hydroksyoctowy) - występuje w gorzkich migdałach
AHA posiadają specyficzne i wyjątkowe działanie na struktury skóry polegające na:
* normalizacji procesu złuszczania warstwy rogowej, czego wynikiem jest wzrost plastyczności , a także zmniejszenie się formowania i odrywania suchych łusek na powierzchni skóry. Cieńsza warstwa rogowa naskórka jest bardziej plastyczna i zwarta, a skóra uzyskuje gładkość i ładny, świetlisty koloryt;
*zwiększeniu ilości kwasu hialuronowego, co skutkuje wzrostem nawilżenia i w efekcie uelastycznieniem i ujędrnieniem skóry;
*w przypadku dłuższego stosowania pobudzają aktywność fibroblastów co skutkuje zwiększoną produkcją kolagenu i elastyny i zmniejszeniem powierzchownych i głębszych zmarszczek;
*dzięki efektowi złuszczania komórek naskórka zmniejszają posłoneczne i pozapalne przebarwienia (mechaniczne usuwaniu melanocytów z warstwy podstawnej naskórka);
*wspomagają leczenie przebarwień poprzez ułatwienie penetracji substancji (np. kwas kojowy, hydrochinon) mających wpływ na zmniejszenie ilości komórek, w których powstaje barwnik skóry melanina;
*działają naprawczo na skórę starzejąca się pod wpływem nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne;
*poprzez regulację procesu nadmiernej keratynizacji wspomagają leczenie trądziku;
*likwidują płytsze i głębsze blizny potrądzikowe;
* zwiększają skuteczność działania innych preparatów kosmetycznych- skóra przygotowana kwasami lepiej absorbuje składniki aktywne w nich zawarte;
*zwiększają odporność bariery skórnej na podrażnienia wywołane przez SLS.
Kwasy beta-hydroksylowe ( BHA)
W kosmetyce stosuje się tylko jeden rodzaj kwasu BHA - kwas salicylowy.
Zastosowanie kwasu salicylowego w stężeniu 1%-2% w preparatach kosmetycznych do użytku domowego, warunkują jego właściwości komedolityczne (przeciwzaskórnikowe), bakteriostatyczne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne i keratolityczne. Działa łagodniej (min. łagodniej złuszcza) w porównaniu do kwasów AHA. Podczas jego stosowania rzadziej pojawiają się efekty uboczne w postaci pieczenia, szczypania i nadmiernego złuszczania się skóry. Może więc być alternatywą dla osób, które nie tolerują kwasów AHA.
Dzięki temu iż wykazuje zdolności bakteriostatyczne oraz przenikania przez warstwę sebum i wnikania w głąb mieszków włosowo-łojowych, jest szczególnie polecany osobom z trądzikiem i nadmiernym wydzielaniem sebum (zapobiega powstawaniu zmian trądzikowych) oraz osobom z suchą skorą do stosowania na zanieczyszczającą się strefę T.
Działanie kwasu salicylowego na struktury skóry polega na:
*oczyszcza gruczoły łojowe (tzw. oczyszczanie porów skóry) z zaskórników i zapobiega tworzeniu wszelkich wyprysków;
*przyspiesza proces gojenia ognisk zapalnych (np. zmiany trądzikowe) i podrażnień;
*reguluje odnowę komórkową skóry i działa złuszczająco na zgrubiała warstwę rogową naskórka;
*dzięki efektowi złuszczania komórek naskórka zmniejszają posłoneczne i pozapalne przebarwienia (mechaniczne usuwaniu melanocytów z warstwy podstawnej naskórka);
* zwiększa skuteczność działania innych preparatów kosmetycznych- skóra przygotowana kwasami lepiej absorbuje składniki aktywne w nich zawarte;
*zmniejsza płytkie blizny potrądzikowe.
Uwaga!: preparaty z kwasem salicylowym nie mogą być stosowane przez osoby uczulone na salicylany oraz kobiety w ciąży i matki karmiące.
© oprac. Lidia Kobyłka
